Edebiyatımızda kıymetli bir yere sahip olan Mai ve Siyah, muharririn başyapıtlarındandır. Bir devir diziye de uyarlanan Aşk- I Memnu romanı Uşaklıgil’in bilindik kitapların başında gelmektedir.
Muharrir, File, Nemide, Bir Meyyitin Hatıra Defteri, Ferdi ve Şürekâsı, Kırık Hayatlar romanlarının yanı sıra şiir, deneme ve oyunlar da kaleme aldı.
Halid Ziya, kahramanının çatışmalı ruh halini lisana getirmekte nitekim de çok başarılı. Ahmet Cemil’in iç dünyası yalnızca iç monologlarla değil, olayların akışı ve genç adamın halleriyle da netlik kazanır.
Evet, Ahmet Cemil Batı kültürünü edinmek isteyen, hassas, biraz da hayalperest bir genç. Hakikatle baş edemediği anlarda çaba etmek yerine hayallere sığınır.
Hayalleri büyüktür fakat hayatla gayret etmek konusundaki yetersizliği hayallerini gerçekleştirmesini pürüzler ve onu bir mutsuzluk döngüsüne sıkıştırır.
Tutunamayan iki katekter
Ahmet Cemil’i en yakın arkadaşını kıskanmaya itecek, sona geldiğinde büyük umutlar bağladığı yapıtını yakmaya kadar sürükleyecektir. Abartılı gelebilir lakin bu kişilik özellikleriyle Ahmet Cemil edebiyatımızın birinci kaybedeni, tutunamayan birinci karakteridir.