Geçen hafta Türkiye iktisadı için birtakım değerli datalar açıklandı. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayınladığı enflasyon istatistiklerine nazaran Mayıs ayında yıllık tüketici enflasyonu yüzde 73.50 ile 1998 yılı Ekim ayından bu yana en yüksek düzeye çıktı. Üretici enflasyonu ise yüzde 132,16 ile 1995’ten bu yana en yüksek seviyeyi gördü.
TÜİK’in açıkladığı büyüme bilgilerine nazaran de Türkiye’nin birinci çeyrekteki yıllık büyüme performansı yüzde 7,3 oldu. Maaşlı çalışanların büyümeden aldığı hisse geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 35,5’ten yüzde 31,5’e geriledi.
İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından açıklanan İSO 500 istatistiklerinde ise Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarının 2021 devir kârları yaklaşık yüzde 140 artış gösterirken emekçilere ödenen fiyatlarda bu devirlerde yapılan artışlar yüzde 33,4’e kaldı.
Bu üç bilgi bize bilhassa sabit fiyatla çalışan kesitin yakın geçmişte yaşadığı alım gücündeki kaybı net olarak gösteriyor.
Öğrenci konutlarında geçim sıkıntısına karşı kullanılan metotlar
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 görüntü
Bu manada dış ticaret istatistikleri de değerli bir sonucu ortaya koyuyor. Mayıs ayında dış ticaret açığı bir evvelki yılın tıpkı devrine nazaran yüzde 157 artışla 10,7 milyar oldu. Meğer sonbahar aylarından sonra yapılan açıklamalarda yeni iktisat modeli ile cari açığın kapatılarak kurun dizginleneceği belirtiliyordu. Bu noktada gayelerden uzaklaşılırken birebir vakitte Türk Lirası’nın dolar karşısındaki bedel kaybı da devam ediyor.
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan ekonomistler ise bu noktaya önemli siyaset kusurları ile gelindiğini söylüyor ve tek dermanın hakikat ve sürdürülebilir para siyasetlerine dönülmesi olduğunu vurguluyor.
Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulamasının doların Türk Lirası karşısındaki yükselişini bir süre durdurabildiğine değinen ekonomistler bu ve yürürlüğe konması beklenen emsal uygulamaların da Türkiye iktisadı için uzun vadede önemli tahribatlar yaratabileceği ihtarında bulunuyor. Ekonomistlere nazaran önümüzdeki periyotta uygulanacak yeni sistemler bütçenin üzerindeki baskıyı artırabilir. Düzgünleşme süreci ise önemli bir vakit dilimine yayılabilir.
“Yapısal bir meseleye dönüşüyor”
2021 krizi öncesinde Türkiye iktisadının yaşadığı hastalıkların şu anda yavaş yavaş tekrar sirayet ettiğini söyleyen İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Birdal, “Karşılaştığımız durum kolay bir krizden çıkıyor ve yapısal bir probleme dönüşüyor. Biz yıllarca bütçe açığı ile gayret ettik. Bilhassa kamu kesitinin açığı çok kıymetli. Zira bu sorun kronikleştiği taktirde daha sonra bunu yenmek için çok daha büyük mali disiplin siyasetlerine gereksiniminiz oluyor” diyor.
Yakın devirde açıklanan ekonomik amaçlarla sonuçların önemli manada birbiri ile çeliştiğini anlatan ekonomist Arda Tunca ise artık hükümet kanadından iktisat ile ilgili gelen açıklamaların toplumda bir karşılığının olmadığını söylüyor.
Türkiye’de alım gücü | Vatandaş giyinmeye deva arıyor
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 görüntü
“Ne olacağını bilmek çok zor”
Şu anda öteki ülkelerin merkez bankalarının ne yapacağını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) ne yapacağından çok daha düzgün bildiklerini belirten Tunca şöyle konuşuyor:
“Bir seçim sürecine giriyoruz. Bu tempo ile önümüzdeki bir yıl nasıl geçecek? Biz bilmiyoruz. İktisat ile ilgili atılacak adımlar konusunda kimse fikir sahibi olamıyor. Ödemeler istikrarında nereden geldiğini göremediğimiz kaynağı belirli olmayan net yanılgı noksan kalemi var. Bunu geçmişte de görüyorduk. Tahminen de bu kalem önümüzdeki periyotta biraz güçlenerek çalışacak ve nereden geldiğini bilemediğimiz kaynaklar yaratılacak. Lakin bunun da karşılığı yok. Seçim havasındaki bir ülkede kurun düşmesi ve bununla birlikte enflasyonun da tempo kaybetmesi gerekiyor. Lakin ne olacağını bilmek çok sıkıntı. Bu alanlarda kısa periyodik piyasa sakinlikleri görebiliriz.”
Genel olarak yaşanan büyük bir refah kaybı olduğunu ve bunun bedelinin toplum tarafından ödendiğini hatırlatan Tunca, önümüzdeki periyotta fiyatlarda bir artış yapılması gerektiğini lisana getiriyor.
“Bazı acı reçeteler gerekebilir”
“Dengeli ve gerçek bir siyaset uygulansaydı bugün bu sonuçlarla karşılaşmazdık diyen” İstanbul Bilgi Üniversitesi Finansal Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ege Yazgan, “Gelir dağılımı çok bozuldu. Evet fiyatlara yapılan artışlar dönüp enflasyona tesir ediyor bu bu türlü bir sarmal olabilir lakin siz bu periyotta her alanda yaşanan fiyat artışlarının yanında fiyatlı kesite artış sağlamalısınız. Bu kadar gelir dağılımının bozulduğu yerde sabit fiyatla çalışan kısma artış yapmamak da insafsızlık oluyor. Şu an üreticiler ucuza kredi alıp üretim yapabiliyorlar. Üreticiye bu türlü bir takviye de var lakin bir formda sabit fiyatla çalışanların alım gücündeki kaybın da giderilmesi gerekiyor” biçiminde konuşuyor.
Oluşan tabloyu bilakis döndürmek için birtakım acı reçetelerin uygulanması gerektiğini anlatan Yazgan’a nazaran bu acı reçetelerin de gelinen noktada insaflı uygulanması gerekiyor. Lakin Yazgan, ucuz kredilerin, faiz siyasetinin ve başka uygulamaların devam etmesinin her geçen gün daha büyük bir yük getirdiğinin altını çiziyor. Siyasetlerdeki güçlü ısrarlar nedeniyle bu maliyetlerin arttığına değinen Yazgan’a nazaran bu durumdan çıkmak kolay olmayacak.
Hükümet, Türk Lirası’nı daha cazip hale getirmek için Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulamasından sonra enflasyona endeksli yeni bir finans eserin de üzerinde çıkartılabileceğini açıklamıştı. Prof. Dr. Murat Birdal, “Kur tesirini sonlandırmak için alınan tedbirlerin bütünüyle hazine sırtından kaynak transferi sağlanıyor. Ancak siyaset faizini arttırmaktan kaçınıyorlar. Bu türlü yaptıkça bütçe açığı artarak devam edecek. Hem enflasyon artacak hem de Hazine’nin üzerindeki yük büyüyecek” diyor.
Birdal, iktisattaki sorunun çözülmediğini yalnızca ertelendiğini anlatıyor.
“Seçimden sonrası gözetilmiyor”
Enflasyona endeksli tahvil ile kurdaki hareketin bir ölçü sonlandırılabileceğini ve yaz aylarındaki turizm gelirlerinin katkısı ile bir rahatlama yaratılabileceğini vurgulayan Birdal, “Ancak önümüzdeki periyotlarda maaşlarda bir fiyat artışına gidilmesi gerekecek. Bu geçmiş devirlerdeki fiyat hareketlerine de baktığınızda artık bir sarmala girdiğimizin göstergesi. Geçmiş periyotta olduğu üzere tahminen enflasyon yazın biraz sürat kaybetse de yıl sonuna gerçek maksatlardan çok uzaklaşılacağı belli” tabirlerini kullanıyor.
İktisat idaresinin seçimden sonrasını gözetmediğini ve bu formda uygulamalarla yola devam ettiğini savunan Birdal, iktidarın bütün imkanları seçime nazaran dizayn ettiğini ve “benden sonrası tufan” anlayışı ile hareket edildiğini söylüyor.
Seçim öncesinde çıkarılacak tüm finansal enstrümanların devletin borçlanma maliyetini üst çekeceğini tabir eden Birdal şöyle konuşuyor:
“Vatandaşın üzerine asimetrik bir yük binecek. Seçim iktisadı uygulamaları da uzun vadede hazinenin yapısal meselelerini arttıracak. Vatandaş geçtiğimiz aylar içerisinde çok ezildi enflasyon karşısında. Bilhassa minimum fiyata düzeltilme yapılmazsa Kasım ayında seçime gitmek mevcut iktidar için intihar olur. Ben açıkçası iktidarın garip bir formda kendi söylediklerine ve kendi lisana getirdiklerine inandıklarını düşünüyorum. Aralık ayında enflasyonun düşeceğine, yeni yıldan itibaren de farklı bir sürece girileceği tarafındaki beklentiyi samimiyetle paylaştıklarını düşünüyorum. Çok garip ve gerçeklikten uzak gözüküyor.”
“Bundan sonrası kemer sıkmadır”
Mevcut ekonomik şartları muhalefetin âlâ değerlendiremediğini lisana getiren Arda Tunca da siyasi atmosferin giderek sertleştiğini, bunun önümüzdeki süreçte de devam edebileceğini aktarıyor. Bu devirde ekonomik adımların da bu tarafta gideceğini anlatan Tunca, “Kurdaki artış bir halde vatandaşın ödediği vergiler tarafından karşılanıyor. Genel olarak toplumun bu bilince sahip olduğunu göremiyoruz. Devlet bankacılık sisteminin içerisinde bir banka üzere hareket ediyor. Dar gelirli insanların ödediği vergilerin de ödediği bir vergi havuzunun içerisinden finanse ediliyor tüm bunlar” diyor.
Bundan sonra bu alandaki yanlışları düzeltmeye niyetlenen rastgele bir iktidarın işinin hiç de kolay olmayacağına değinen Tunca, “Bundan sonra yaşanacak olan şey bir daralma bir kemer sıkmadır. Halk bu genişlemeci siyasetlerin sonuçlarını eninde sonunda ödeyecek. Bundan kaçış yok. Hangi iktidar bugünkü görüntüyü toparlamaya niyetlenirse niyetlensin bunun bedelini de halk ödeyecek” formunda konuşuyor.
“Ciddi bir kaynak gereksinimi var”
Vergi uzmanı Ozan Bingöl de DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede toplanan vergilerin adil bir biçimde kullanılması gerektiğinin altını çiziyor.
Bütçenin yaklaşık yüzde 82’sinin toplanan vergilerden oluştuğunu hatırlatan Bingöl, şunları söylüyor:
“TRT hissesini elektrik faturalarından kaldırıyoruz fakat çabucak akabinde TRT bandrol fiyatlarına yüzde 100’e varana artışlar yapıyoruz. O vakit TRT hissesini kaldırmanın ne manası vardı? Bütçeye kaynak sağlamak için birinci başvurulan sistem vergileri arttırmak. Anladığımız kadarıyla önemli manada bir kaynak muhtaçlığı var. Bu artırımların devamı gelir mi? Bunun için kâhin olmaya gerek yok. Vergi artışlarının devam etmesi de kaçınılmaz görünüyor. KKM üzere bir sistemi uygulayıp da Mayıs ayı sonuna kadar 25-30 milyar lirayı geçecek ve bütçede yer almayan bir parayı ödüyoruz. Zati KKM uygulaması bütçe maksadında yoktu periyoda başlarken. Periyoda 240 milyar lira faiz ödemesi ve 278 milyar bütçe açığı maksadı ile başladık. Bunda daha KKM ve öbür vazgeçilen vergiler de yok. Umarız önümüzdeki günler daha da berbata hamile olmaz. En azından vatandaşın alım gücünün korunduğu yoksulluğun ve hayat pahalılığının önüne geçildiği günleri görmek istiyoruz.”