“Her gün, her dakika acı yaşıyoruz. Hiçbir vakit aklımızdan silinmiyor. O bizim aile direğimiz, canımız, kardeşimizdi. O gittikten sonra bütün aile darbe yedi. Bizim başımıza geldi kimsenin başına gelmesini istemiyoruz.”
Diyarbakır’da 8 Aralık 2019 tarihinde zırhlı polis aracının çarpması sonucu hayatını kaybeden 33 yaşındaki İnşaat Mühendisi Cihan Can’ın Ağabeyi Neytullah Can, yaşadıkları acıyı bu sözlerle tanım ediyor. Bir yandan yokluk içinde okuttukları kardeşlerini kaybetmenin kederini yaşarken bir yandan da üç yıldır adalet arayışını sürdürüyorlar. Kardeşleri Cihan’ı öldüren zırhlı aracın şoförü polis, kazadan sonra özgür bırakıldı ve üç yıl geçmesine karşın yargılaması hâlâ bitirilemedi. Adliye koridorlarında adalet aramaya devam eden Neytullah Can, hiçbir vakit bu işin peşini bırakmayacağını söylüyor. Tıpkı öteki aileler üzere.
14 yılda 40’tan fazla kişiyi hayatını kaybetti
Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde faal olarak kullanılan zırhlı araçlar yıllardır karıştıkları kazalarla gündemde. İnsan Hakları Derneği (İHD) datalarına nazaran, 2008 yılından bugüne kadar 17’si çocuk olmak üzere 40’tan fazla kişi zırhlı araç kazalarında hayatını kaybetti, 100’e yakın kişi ise yaralandı. Bölgedeki sivil toplum örgütleri hususa dikkat çekmek için raporlar hazırladı, resmi kurumlara davetler yaptı. Lakin bugüne kadar zırhlı araçlarla ilgili somut bir gelişme yaşanmadı.
Bakanlığın “Ölüm olayı yok” dediği yıllarda 2 kişi öldü
Bunun üzerine Diyarbakır Barosu zırhlı araçların sivil ömür alanlarından çıkarılması için Nisan 2022’de İçişleri Bakanlığı’na müracaat yaptı. Bakanlıktan verilen karşılıkta trafik kazası sayılarına bakıldığında zırhlı araç kazası oranının epeyce düşük olduğu bildirildi. 2019-2021 yılları ortasında Diyarbakır’da 12 zırhlı araç kazası olduğunu belirten bakanlık, 23 kişinin yaralandığı bu kazalarda can kaybı olmadığını argüman etti. Lakin, bakanlığın verdiği bu bilginin gerçek olmadığı ortaya çıktı. Diyarbakır’da 11 Eylül 2019 günü 6 yaşındaki Efe Tektekin, 8 Aralık 2019 günü ise 33 yaşındaki Cihan Can zırhlı araçların çarpması sonucu hayatını kaybetmişti.
Şehir merkezlerinden çekilmeleri için birinci dava açıldı
Bakanlık yazısını, “talebin örtülü reddi” olarak kabul eden Diyarbakır Barosu, mevzuyu yargıya taşıdı ve zırhlı araçların sivil hayat alanlarından çıkarılması için Ankara Yönetim Mahkemesi’nde dava açtı. Zırhlı araçların bölgede daima kullanıldığına dikkat çekilen dilekçede, neredeyse her sokakta birden fazla zırhlı araç bulunduğu, bu araçların daima seyir halinde olmasının hayat, oyun ve sağlıklı bir etrafta yaşama hakkının ihlaline sebep olduğu, birebir vakitte çocukların ruh sıhhatini olumsuz etkilediği ve bir azap aracı haline geldiği söz edildi.
“Tedbirlerin alınması gerekir”
Diyarbakır Barosu ismine hala devam eden davayı takip eden Lider Yardımcısı Mehdi Özdemir, Çocuk Hakları Merkezi olarak bu mevzuya ait bir rapor hazırladıklarını söyledi. Zırhlı araçların işlevsel, mekaniksel ve şoförlerin kâfi niteliklere haiz olmamasından kaynaklı sıklıkla trafik kazalarının yaşandığını tespit ettiklerini belirten Özdemir, bu nedenle davayı açtıklarını söyledi.
Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Kontratı’nda hayat hakkı kapsamında devletin tedbire yükümlülüğü olduğunu hatırlatan Özdemir, “Devletin sorumluluğunu yerine getirebilmesi için ömür hakkı ihlalini oluşturabilecek zırhlı araçlarla ölümcül nitelikteki trafik kazalarını önlemesi gerekir. Zırhlı araçlarla ilgili karşılaşılan soruna dair bir tahlil teklifini ve buna ait bir önlemin alınması gerekmektedir. Tedbirlerin alınması, hayat hakkı yahut farklı hak ihlallerinin önüne geçmek ismine gerekli önlemlerin alınması gerekir” diyor.
Şehir merkezlerinde kullanımı uygun mu?
Geçmişte yüksek riskli operasyonlar ve kırsal alanda kullanılan ağır tonajlı ve çelikle kaplanmış zırhlı araçlar, tahlil sürecinin akabinde başlayan hendek olayları nedeniyle kent merkezlerinde de sıklıkla görülmeye başlandı. Son yıllarda çeşitliliği ve sayıları artan zırhlı araçlar devriye vazifelerinden, trafiğe, işçi taşımadan, asayiş hizmetlerine kadar birçok alanda kullanılıyor. Güvenlik yetkilileri, bölgede terör tehdidi olduğu için zırhlı araç olmadan güvenlik hizmeti vermenin mümkün olmadığı görüşünde.
Peki, tonlarca tartıda olan ve birçok kör noktası bulunan bu devasa araçlar sahiden sivil alanlarda kullanılabilir mi? Makina Mühendisleri Odası Diyarbakır Şube Müdürü İlyas Batbay’a nazaran, katiyetle kullanılamaz. Yüksek ve ağır tonajlı bu araçların gündelik hayatta kullanımını uygun görmediklerini söz eden Batbay bunun birçok sebebi olduğu görüşünde:
“Aracın teknik özellikleri, kent içindeki duruşu, kalkışı, sürat limiti üzere çok sayıda etken var. Gündelik ömürde beşerler trafiğe açık alanlarda süratli bir biçimde karşıdan karşıya geçebilir. Bu araçların görüş açıları, mevzileri, sürat denetimleri uygun olmadığı için katiyen sivil bölgede kullanılmasını sakıncalı görüyoruz. Bunlar yüksek ve ağır tonajlı araçlar ve birçok kör noktaları bulunuyor. Sesli sinyalizasyon sistemleri olmalı, kamera sistemleri ile donatılmalı ve navigasyon sistemleri bulunmalıdır.”
“Sadece adalet istiyorduk”
Zırhlı araç kazasında yakınlarını kaybedenler, güvenlik görevlilerine yönelik cezasızlık siyasetinden şikâyetçi. Bunun çeşitli somut münasebetleri var. Bölgede meydana gelen birtakım zırhlı araç kazalarının soruşturmaları takipsizlik kararıyla sonuçlanırken, dava açılan olaylarda bile caydırıcılıktan hayli uzak cezalar veriliyor. İnşaat Mühendisi Cihan Can’ın vefatına neden olan polisin tutuksuz olarak yargılandığı dava da hala sonuçlanmadı. Cihan Can’ın ağabeyi Neytullah Can da adalet talebinde bulunuyor ve bu araçların kentlerden çıkarılmasını istiyor.
“Cenazemiz yerdeyken adam dışarıdaydı. Biz adalet istiyorduk. En azından bunun tutuklanmasını istiyorduk. Kimsenin artık bu biçimde acı yaşamasını istemiyoruz. O denli bir acı hiç unutulur mu? Artık bu acıyı biz nasıl unutacağız? En azından adalet görseydik bir nebze içimiz rahat olurdu. Bir hayal üzere gözümüzün önünde gitti kardeşim. Kent içinde, trafikte, çocukların ortasında o aracın ne işi var. Şüphesiz çekilmesini istiyoruz. Bir daha bu çeşit olaylar yaşanmasın. Bizim başımıza geldi. Biz bu acıyı her gün yaşıyoruz. Öbür kimsenin bu acıyı yaşamasını istemiyoruz.”
Zırhlı araçlarla ilgili sonuncu kararı mahkeme verecek. Lakin bu araçların kısa vadede güvenlik hizmetinden çekilmesi de öngörülmüyor.