Marmara Bölgesi’nde 17 Ağustos 1999’da meydana gelen ve binlerce kişinin ölmesine, binlerce kişinin de yaralanmasına neden olan 7.4 büyüklüğündeki sarsıntının üzerinden yıllar geçti. Türkiye, yaşadığı bu büyük zelzele sonrasında yıllarca yaralarını sarmaya çalıştı. Gelecekte meydana gelmesi olası zelzeleler için de çok sayıda adım atıldı. Kentsel dönüşüm projeleri hızlandı, kamu binaları yenilendi, zelzele konusunda eğitimler verildi, muhtemel sarsıntılar için senaryolar üretildi ve yol haritaları belirlendi.
Peki şimdiye kadar yapılanlar kâfi mi? Uzmanlar İstanbul ve Marmara Bölgesi’ni önemli derecede etkilemesi beklenen yeni bir zelzele için hangi noktalara dikkat çekiyor? DW Türkçe bu soruların cevaplarını alanında uzman bilim beşerlerine sordu.
Deprem konusunda yıllardır çalışan uzmanlara nazaran Marmara Bölgesi’nde yakın gelecekte büyüklüğü 7.0’den fazla olabilecek bir sarsıntı bekleniyor. Uzmanlar bunun için net bir tarih aralığına işaret edemese de hepsinin altını çizdiği bir nokta var. O da İstanbul ve etrafının her geçen gün büyük bir sarsıntıya daha fazla yaklaştığı.
Sorunlu yapı stoku tehlike yaratıyor
Bu noktada en büyük sıkıntılardan birisi yapı stoku. Türkiye’nin bir sarsıntı ülkesi olduğunu ve ayda 2 binden fazla sarsıntı yaşadığını hatırlatan Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Dekanı ve Tabiat Bilimleri Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Şükrü Ersoy, bu zelzelelerin çeşitli büyüklüklerde gerçekleştiğini ve Türkiye’de 5.5 büyüklüğündeki sarsıntılarda bile yapıların ziyan gördüğünü, bu durumun yapı stokunun ne kadar problemli olduğunun en büyük göstergesi olduğunu tabir ediyor.
Türkiye’de bulunan 22 milyon binanın yarısından fazlasının problemli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Şükrü Ersoy, “Binalarda çok değerli zafiyetler var. Bu çok büyük bir tehlike. Maalesef yapıların inşa sürecinde sarsıntı pek dikkate alınmamış. Üstelik ‘imar barışı’ üzere uygulamalar yapıldı. Bu binaların kayıt altına alınması onların sağlam olduğunu göstermez. Daha büyük tehlikeleri beraberinde getirir. Yapı stokunuz problemliyse yapılanlar kâfi değildir ve siz de sarsıntıya hazır değilsinizdir” diyor.
Deprem riskine karşı yine inşa mı yoksa güçlendirme mi?
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Hâlâ riskli binalarda oturuyoruz
İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı’ndan Prof. Dr. Cenk Yaltırak İstanbul ve etrafında hâlâ milyonlarca insanın riskli binalarda oturduğuna dikkat çekiyor. Geçmişteki İstanbul zelzelesinde Marmara kıyılarında lüks villaları ve binaları hasar gören zenginlerin bu binaları süratle makyajladığını anlatan Prof. Dr. Cenk Yaltırak, “O binalar hâlâ risk taşıyor ve zelzelesi bekliyor. Pandemi devrinde beşerler eski meskenlere daha fazla mecbur kaldı. Beşerler bu kentte can güvenliklerini önceliklendiremiyorlar. Aslında emekli olanların ve imkânı olanların öbür bölgelere gitmesi gerekiyor ancak o bölgelerdeki hastane üzere altyapı eksiklikleri bu gidişleri geciktiriyor. Bunun için o bölgelere de yatırım yapılmalı ve beşerler yapı stoku sıkıntılı olan bölgelerden taşınabilmeli” tabirlerini kullanıyor.
Tahminler korkutuyor
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ve Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü Sarsıntı Mühendisliği Ana Bilim Kolu tarafından yapılan İstanbul İli Mümkün Sarsıntı Kayıp Varsayımlarının Güncellenmesi Projesi’nin çıktılarına nazaran İstanbul’da 7.5 büyüklüğündeki bir sarsıntı meydana gelmesi halinde, binaların yüzde 58’si hasar görmeyecek. Yüzde 26’sı hafif hasar, yüzde 13’ü orta hasar görecek. Tekrar binaların yüzde 3’ünün ağır ve yüzde 1’inin ise çok ağır hasar görmesi bekleniyor.
1,2 milyon bina sıkıntı bir imtihan verecek
Boğaziçi Ünivesitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü Zelzele Mühendisliği Ana Bilim Kısmı’ndan Doç. Dr. Ufuk Hancılar, bu çalışmanın 16 farklı senaryodan oluştuğunu ve en berbat senaryonun 7.5 büyüklüğündeki bir zelzele için yapılan tahlil ve iddialardan meydana geldiğini belirtiyor. Hancılar, İstanbul’daki yaklaşık 1,2 milyon binanın şiddetli bir imtihan vereceğini söz ediyor. İstanbul’daki bina envanterini incelediklerini ve bunun yanında fay çizgilerinin mümkün hareketlerini de karşılaştırdıklarını lisana getiren Hancılar, İstanbul’un sarsıntıya tam olarak hazır olduğunu söylemenin çok güç olduğunu söylüyor.
Giritlioğlu: Yetki ve güç çatışması tehlikeyi katlıyor
Bina stokundaki meselelere dikkat çeken öteki bir isim de İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu İdaresi Kısmı Kentleşme ve Etraf Meseleleri Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi ve Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kent Plancıları Odası İstanbul Şube Lideri Doç. Dr. Pelin Pınar Giritlioğlu.
Giritlioğlu, sıkıntılı yapıların epeyce fazla olduğunu üstelik imar barışı üzere uygulamalarla bu sorunun büyütüldüğünü belirtiyor. Problemli bölgelerin yenilenmesinde de çok sayıda yanlış yapıldığını anlatan Giritlioğlu, “Kentler ağırlaşıyor. Çok büyük altyapı ve donatı eksiklikleri var. Ayrıyeten kamusal topraklar daima özelleştiriliyor ve gayesi dışında kullanılıyor. Yaklaşan sarsıntı öncesinde kâfi hazırlık yapılmıyor” diyor.
Giritlioğlu, yetki karmaşası problemini vurguluyor. İstanbul üzere zelzele bekleyen dev bir kentte imar ve yapı mevzularında yetkinin kimde olduğunun muhakkak olmadığını ve bunun çok büyük sorunlar doğurduğunu söz eden Giritlioğlu, “Araştırmalar ve çalışmalar yapılıyor. Raporlar hazırlanıyor. Pekala ya uygulama kısmı ne oluyor? Uygulamada pek hayata geçme durumu yok. Bunun en büyük nedeni de İstanbul’da yaşanan güç çatışması, yetki karmaşası. İBB’nin yetkileri daima elinden alınıyor. Bu kent nasıl zelzeleye hazırlanacak? Hakikaten tehlike büyüyor” tabirlerini kullanıyor.
İmamoğlu: 24 kanun, 19 farklı kurum var
Önceki gün İBB Lideri Ekrem İmamoğlu da bu noktaya dikkat çekmişti. İmamoğlu, “Şehrimizi zelzele riskine karşı güçlendirmek istediğimizde tam bir yetki karmaşası yaşıyoruz. İstanbul’un imarıyla ilgili 24 kanun, 11 yönetmelik var. Ayrıyeten karşınızda tam 19 farklı kurum var. Bu tam bir yetki karmaşası. İstanbul’u yönetmek ve zelzeleye hazırlamak hem bütüncül bir iş hem seferberlik işidir lakin bu kadar mevzuat ve kurum nasıl ahenk içinde çalışır açıkçası gözeten yok” diye konuştu.
Yeni binalar inançlı mi?
Peki ya yeni binalar? İstanbul ve etrafında yaşayanlar yeni binalarda kendini inançta hissedebilir mi?
Bilim beşerlerine nazaran şayet gerçek yere ve hakikat formda yapılmamışsa oturduğunuz bir yaşındaki bina bile hayli riskli. Ayrıyeten riskli olmayan bölgede yapılan bir kentsel dönüşüm ve yenileme projesi sarsıntıya hazırlık manasında değerli bir katkı sağlamıyor. Uzmanlar, zelzeleye hazırlık manasında dönüşüm projelerinde riskli taban yapılarına sahip bölgelerin hemen önceliklendirilmesi gerektiğini söylüyor.
İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı’ndan Prof. Dr. Cenk Yaltırak, sarsıntıda her bölgenin farklı bir ivme pahası ile karşılaştığını söylüyor. Buna nazaran birebir yerdeki bina isterse 100 yıllık olsun isterse bir yıllık. Şayet hakikat yapılmamışsa bir yıllık bina yıkılırken 100 yıllık bina yanlışsız yapıldığı için ayakta kalabilir. Yaltırak, “Burada yetkililerin üzerine düşen gerçek tabana gerçek kaideleri sağlayan binaları yapmak. Sıkıntılı yerleri saptamak ve riskli olan binaların yerine yenisini yapmaktır. Risksiz görünen bir semtte bulunan 60 yıllık bir binanın kolon demirleri erimiş ve temeli bozulmuş ise binanın İBB senaryosuna nazaran yıkılmayacağını söyleyemezsiniz” tabirlerini kullanıyor.
Ersoy: Yanlışsız yapılmadıysa hepsi riskli
Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Dekanı ve Tabiat Bilimleri Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Şükrü Ersoy da sarsıntının beklendiği bölgede 28 milyon insanın yaşadığını vurguluyor. Hakikat yer ile hakikat yapının buluşmadığı noktalarda tehlikenin büyüdüğünü anlatan Ersoy, “Zemin ile yapıyı mühendislik olarak barıştırmanız lazım. Şayet siz hakikat yere yanlışsız bina yapmazsanız ne kadar çağdaş binalar yaparsanız yapın sarsıntıdan ziyan görürsünüz. Maalesef işin bu tarafı çok ihmal ediliyor. İnşaat mühendisleri yer bilimcileri de dinlemeli ve onlarla birlikte çalışmalı” diyor.
Prof. Dr. Şükrü Ersoy ve Prof. Dr. Cenk Yaltırak’ın vurguladığı öbür nokta ise dere yatakları.
Ersoy, İstanbul’da dere yatakları ve yumuşak tabanların sarsıntıdan çok daha fazla etkileneceğini belirtiyor. Ersoy, geçmiş zelzelelerde yapıların daha güçlü bölgelerde ağırlaştığını lakin İstanbul’da yaşanan yoğunluk nedeniyle artık yeni yerleşimlerin riskli tabanlara de kaydığını belirtiyor. Ersoy, bu bölgelerdeki yüksek binaların hem yaklaşan İstanbul zelzelesi için hem de yakın periyotta öteki etraf kentlerde yaşanacak sarsıntılar için risk barındırdığının altını çiziyor. Bu durumun can kaybını arttıracağını anlatıyor. Buna nazaran Eskişehir’de gerçekleşen bir sarsıntı bile riskli bölgelerdeki yüksek binaları etkileyebilir.
Yaltırak: Yıkılıp yine yapılması gerekiyor
Prof. Dr. Cenk Yaltırak da birebir sorunu işaret ediyor ve bilhassa Ayamama, Kuşdili, Ihlamurdere, Haliç etrafı, Alibeyköy ve Ayazağa üzere bölgelerdeki yapıların yıkılıp yine yapılması gerektiğini anlatıyor. Yaltırak, bunların yanında Zeytinburnu bölgesinin de büsbütün gözden geçirilmesi gerektiğini söylüyor. Sarsıntıda bu bölgelerde yerden kaynaklı olarak çok farklı tesirlerin yaşanacağını lisana getiren Yaltırak, yapılan çalışmaların da bu yüzden tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini hem yeni fay sınırlarının hem de detaylı taban tahlillerinin bizleri gerçek sonuçlara götüreceğini aktarıyor. Yaltırak, şu ana kadar bu bölgelerin çok önemsenmediğini hatta metro üzere büyük altyapı projelerinin de bu tabanlara inşa edildiğini tabir ediyor.