Saygın niyet kuruluşlarından Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı, yeni raporunda, Türkiye’de bir iktidar değişikliği olması durumunda dış siyasette yaşanması beklenen değişimi mercek altına aldı.
Alper Coşkun ve Sinan Ülgen’in, muhalefetteki CHP, ÂLÂ Parti, DEVA, Gelecek Partisi ve HDP’nin dış siyaset sözcüleriyle görüşerek kaleme aldıkları tahlil, bu partilerin dış siyaset vizyonları konusunda bugüne kadar kamuoyu ile paylaşmadıkları bilgiler, çarpıcı tespit ve öngörüler içeriyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın popülaritesinde tansiyona olduğuna, muhalefetin potansiyel cumhurbaşkanı adaylarının kamuoyu yoklamalarında önde göründüğüne dikkat çekilen tahlilde, bunun siyasi değişim mümkünlüğünü artırdığına işaret edildi.
“Olası bir liderlik ve hükümet değişikliği, yirmi yıllık AK Parti iktidarından sonra Türkiye ve dış siyaseti için değerli sonuçlar doğuracaktır” denilen tahlilde, muhalefet partilerinin dış siyaset ile ilgili ortak tavırlarına ait de değişik tespitler aktarıldı.
Türkiye’nin dünyadaki yeri konusunda mutabakat var
Raporu hazırlayanlardan dış siyaset uzmanı, emekli büyükelçi Alper Coşkun, hala Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nın Avrupa Programı bünyesindeki Türkiye ve Dünya Projesi yöneticisi olarak misyon yapıyor.
Yaptıkları çalışmayla ilgili olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Coşkun, muhalefet partilerinin temel dış siyaset başlıklarına ait yaklaşımlarını mercek altında aldıklarını, bir iktidar değişikliği olması halinde de bunun Türkiye’nin dış siyasetinde yol açabileceği olası değişime ışık tutmayı amaçladıklarını söyledi.
Coşkun’a nazaran, yaptıkları çalışmanın en değerli sonuçlardan biri, muhalefet partilerinin Türkiye’nin dünyada kendisini nasıl konumlandırması gerektiği konusunda, ortak bir yaklaşıma sahip olmaları.
“Batı aidiyeti Türkiye’nin bir nevi ana omurgası”
“Muhalefet temsilcileri son yıllarda ‘Türkiye nerede duruyor, nereye gitmektedir, istikametini değiştiriyor mu?’ halinde sıklıkla gördüğümüz tartışmaları bertaraf etme gereksinimini vurguladılar” diyen Coşkun, görüştükleri bütün muhalefet parti temsilcilerinin Türkiye’nin memleketler arası sistemde kendisini nasıl konumlandırması gerektiği konusunda mutabık olduklarını söyledi.
“Hepsi, cumhuriyetin kuruluşundan itibaren Türkiye’ye istikamet veren temel parametrelerin ehemmiyetini vurguladılar. Türkiye’nin global dünya sisteminde, özgürlükten, demokrasiden, temel insan haklarından yana bir yerde yer bulması gerektiğini söylediler” diyen Coşkun, şöyle devam etti:
“Bu tabanı, Türkiye’nin bir birçoklarının kurucularından olduğu Batı kurumlarıyla ilgileri de dahil olmak üzere, Türkiye’nin bir nevi ana omurgası olarak tasvir ettiler. Türkiye doğuya mı yoksa batıya mı ilişkin tartışmalarını bir kenara bırakarak, Türkiye’nin Batılı müttefikleriyle, Batı devletleriyle birebir dünya görüşüne sahip olduğunu lakin bunun hiç bir formda Rusya, Çin yahut Ortadoğu coğrafyasındaki ülkelerle ilgileri değerine kurgulanmaması gerektiğini vurguladılar.”
Reformlarla Batı konumlanması güçlendirilecek
Muhalefet partilerinin süratli ve kapsamlı bir demokratik ıslahat sürecine muhtaçlık duyulduğuna dikkat çektiklerini aktaran Alper Coşkun, bunun Türkiye’nin kendisini Batı’da konumlandırmasını güçlendirecek tamamlayıcı bir adım olarak görüldüğünü söyledi.
Çoşkun, “İçerideki demokratikleşme ıslahatının dış siyasete elbet bir yansıması var. Zira kuvvetler ayrılığı, yargı bağımsızlığı ve söz özgürlüğü üzere pek çok alanda gerçekleştirilecek ıslahatların hem Türkiye’nin nasıl algılandığına hem de mensubu olduğu Avrupa Kurulu üzere batılı kurumlarla münasebetlerine yansımaları olacak. Demokratikleşme yeniden AB ile ilgileri bakımından da Türkiye’nin anlatabileceği güçlü bir öykü tabanı teşkil ediyor” dedi.
Agresif adımlar yerine diplomasi
Muhalefet partilerinin mutabık oldukları bir öteki kıymetli mevzuyu da “diplomasinin güçlendirilmesi” gayesi oluşturuyor.
Muhalefet temsilcilerinin dış siyasette agresif olarak algılanabilecek aksiyon ve telaffuzlar yerine diplomasi yerinde hareket edilmesi muhtaçlığına vurgu yaptıklarına işaret eden Alper Coşkun, şunları kaydetti:
“Muhalefet partileri, bıçak kemiğe dayandığında, mecburî olması durumunda, Türkiye’nin haklı menfaatlerini, güç kullanımıyla savunmak gerektiğini teslim ediyorlar. Lakin mevcut iktidarın bunu bir başlangıç noktası üzere takdim etme eğiliminde bulunduğunu söyleyerek bunun değişmesi gerektiğini kaydediyorlar.”
Devlet aklını yine işler hale getirmek
Muhalefet partilerinin dış siyaset konusunda ortak tenkitlerinden biri de cumhurbaşkanlığı hükümet sistemiyle birlikte kurumların erozyona uğraması, Dışişleri Bakanlığı’nın karar alma sürecinde bir istikrar ögesi olarak yer almaması.
Muhalefet temsilcileri, dış siyasette kararların artık kurumsal yerde stratejik ve uzun erimli amaçlara nazaran alınmadığını, Erdoğan’ın şahsî tercih ve kanılarına nazaran, anlık kararlarla form bulabildiğine işaret ettiler.
Temsilciler ayrıyeten, dış siyasetin iç siyasette puan toplamak için araçsallaştırılmaması gerektiğini vurguladılar.
Alper Coşkun muhalefet partilerinin dış siyaset uzmanlarıyla yaptıkları görüşmeleri özetlerken, şunları kaydetti:
“Bize, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin bakanlıkları tali pozisyona indirgediğini, devlet aklının işlemesine imkan kılan yapının bir nevi ortadan kalktığını söylediler. Parlamenter sisteme tekrar geçişle dış siyasetin icra edilişini yine bakanlıkları ve dışişleri bakanlığını öncü pozisyona getirerek değiştirmenin ehemmiyetini vurguladılar.”
Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’nın tahlilinde, muhalefet partilerinin Türkiye’nin en kıymetli dış siyaset başlıklarına ait tavırları da mercek altına alındı.
En temel dış siyaset başlıkları için ne diyorlar?
HDP dışındaki muhalefet partileri Türkiye’nin NATO kimliğinin tekrar güçlendirilmesi gerektiğini söylerken, ülkenin temel yönelimi hakkında tereddüt uyandıracak çelişkili telaffuz ve tasarruflardan sakınılması gereksinimine değindiler. Bu çerçevede, Erdoğan’ın gündeme getirdiği, Türkiye’nin Şanghay İşbirliği Örgütüne üyeliği muhtemelliğine dair kelamlarını eleştirenler oldu.
Muhalefet partilerinin dış siyaset uzmanları, AB ile dış siyasette işbirliğinin güçlendirilmesine takviye tabir ederken, Türkiye’nin AB’ye tam üyelik maksadının korunması gerektiğini vurguladılar. Sadece GÜZEL Parti’nin dış siyaset sözcüsü, Türkiye’nin çıkarlarıyla örtüşmesi halinde AB ile üyelik dışında öteki işbirliği alternatiflerinin de görüşülebileceğini lisana getirdi.
Türkiye-ABD ilgilerinin son yıllarda kötüleştiği, hem seçmenlerde hem de siyasi partilerde ABD ile ilgili algının olumsuz olduğuna vurgu yapılan tahlilde, şu tabirlere yer verildi: “Muhalefet partisi temsilcileri Türkiye’nin ABD ile ikili ilgilerinin ehemmiyeti ve yine canlandırılması gerektiği konusunda hemfikir. Hepsi, iki ülke ortasındaki inancın erozyona uğramış olmasının önemli bir sorun olduğuna işaret ederek bu eğilimin aksine çevrilmesi gerektiğinin altını çizdi.”
Muhalefet partilerinin temsilcileri ayrıyeten, Rusya ve Çin ile aksilikten uzak bir halde alakaların sürdürülmesini desteklerken, Rusya konusunda istikrar siyasetinin kıymetini söz ettiler, lakin Rusya ile ekonomik bağların tek taraflı bağımlılık yaratacak biçimde derinleştirilmesine karşı olduklarını aktardılar.
Yöntem ve telaffuzda değişim mesajı
Alper Coşkun, ortaya çıkan bu tablonun Türkiye’nin çok taraflı çıkarlarını gözeten, yelpazesi geniş dış siyaset çizgisinde devamlılık halinde yorumlanabileceğini söyledi.
Türkiye’de bir iktidar değişikliği yaşanması durumunda Yunanistan ile alakalar, Ege sıkıntıları, Kıbrıs sorunu, Doğu Akdeniz üzere başlıklarda Türkiye’nin klasik çizgisinde de çok büyük farklılıklar olması beklenmiyor.
Alper Coşkun, görüştükleri siyasi parti temsilcilerinin daha çok sistem ve telaffuz konusunda bir değişikliğin işaretini verdiklerini aktarırken, “Bu nasıl tezahür eder söylemek güç şimdiden ancak örneğin Yunanistan ile Ege Adaları’nın silahsızlandırılmış statüsü bakımından yaşanan tansiyonda Türkiye bilinen yerde itirazını sürdürecektir fakat en üst seviyede ‘Bir gece birdenbire gelebiliriz’ demeyeceklerdir diye iddia ediyorum” dedi.
Suriye için nasıl bir yol haritası öngörülüyor?
Muhalefet partileri, Suriye rejimi ile diyaloga girilmesi ve Türkiye’nin desteklediği Suriyeli kümelerin silahsızlandırılması gerektiği konusunda mutabık.
HDP dışındaki partiler, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki askeri varlığını sürdürmesi, mevcut şartlarda, Türkiye’nin tehdit algıları giderilmediği surece, askerlerin çekilmemesi gerektiği görüşünde.
Rapora nazaran HDP dışındaki muhalefet partileri, PYD ve YPG’nin Suriye’deki varlığını ve faaliyetlerini, Türkiye’nin ulusal güvenlik çıkarlarını tehlikeye sokan, önemli bir tasa kaynağı olarak görüyor.
PYD sıkıntısı ise tartışmalı bir bahis oluşturuyor. HDP, PYD ile diyaloga güçlü takviye verirken, UYGUN Parti ve Gelecek Partisi buna itiraz ediyor. CHP ise Türkiye’nin daha evvel yaptığı üzere, PYD ile diyalog kurmanın faydalı olabileceği görüşünde.
Eleştirilerin odağındaki AKP politikaları
Raporun en dikkat çeken kısımlarından biri de, muhalefet partilerinin AKP iktidarının izlediği dış siyasete tenkitlerinin tahlil edildiği kısım.
Türkiye’nin öteki ülkelerin içişlerine müdahale etmesi, iç siyasi ihtilaflarında taraf olması, Türk dış siyasetinin partizan, ideoloji güdümlü, mezhepsel bir görünüm alması, muhalefet partilerinin temsilcileri tarafından ağır sonuçlar doğuran, önemli yanılgılar olarak sıralanıyor.
AK Parti’nin İslamcı partiler aracılığıyla bölgesel bir hegemonya kurma anlayışının Türkiye’nin dış siyasetine ziyan verdiğini lisana getiren muhalefet temsilcileri, bunun başarısızlıkla sonuçlandığının da altını çizdiler.
“Tutarlılık inandırıcılık bakımından değerli bir meziyet”
Muhalefet partilerinin bu tenkitlerini ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın son olarak Katar’da Mısır Cumhurbaşkanı Sisi ile el sıkışmasının yarattığı yol açtığı tartışmaları yorumlayan Coşkun, “Ne yazık ki Türkiye, dış siyasette deneme yanılmanın maliyetini görmüş durumda” dedi.
Dış siyasette konjonktürel sapmalar olabileceğini, bunun ABD dahil, birçok ülkede görüldüğünü söyleyen Coşkun, “Ancak ben tutarlılığın çok değerli bir meziyet olduğuna inanıyorum. Türkiye’nin memleketler arası arenadaki yükünü ve inanılırlığını muhafazası bakımından bu son derece kıymetli. Ülkenin caydırıcılığı bakımından da o denli. Türkiye bir şey söyledi mi bundan sapma olmayacağı konusunda karşıda hiçbir tereddüt yaratılmamalı. Şayet devamlı sapma yapan bir ülkeyseniz, en kritik devirde söylediklerinizin ciddiye alınmama riski vardır” görüşünü kaydetti.
Batı’da artan İslamofobinin sorumlusu AKP mi?
Muhalefetin AKP siyasetlerine yönelik tenkitleri ile ilgili olarak Carnegie raporunda yer alan bir başka dikkat alımlı kısım, raporun “İdeolojik ve Partizan Dış Politika” başlığı altında yer alıyor.
AKP, dini motifleri öne çıkaran dış siyaset teşebbüsleriyle muhalefet temsilcileri tarafından eleştiriliyor. Bunun İslam aykırısı çevrelerce istismar edildiğini ve olumsuz sonuç doğurduğunu düşünüyorlar. Misal halde, MHP’nin öncülüğündeki Dava Ocakları ile ilintili kimi hareketlerin Türk toplumuna yönelik yansılara yer hazırladığını, bu üzere ideolojik yaklaşımların Türk diasporası üzerindeki baskıların artması sonucunu yarattığını belirtiyorlar.
Alper Coşkun da AKP devrinde, yurtdışındaki Türk seçmen kitlesinin adeta bir gövde gösterisi halinde mobilize etme gayretinin bir kusur olduğu görüşünde. Bu husustaki değerlendirmesini sorduğumuz Coşkun, şunları kaydetti:
“AKP’nin bu kitleleri stadyumlarda toplayarak gövde gösterisinde bulunma uğraşı, muhatap ülkelerde kendi toplumsal dokularında ‘Ankara’nın yönlendirebileceği bir dinamiğin yaratılma çabası’ olarak algılandı. Bunun sonucunda bu ülkeler önlemlere, kısıtlamalara başvurdular. Ne yazık ki bir kırılma yaşandı. Ayrıyeten bu gelişmeler, Almanya ve Fransa üzere ülkelerde yaşayan ve bu toplumlarla Türkiye ortasında köprü oluşturmaları hedeflenen Türk vatandaşları ile ilgili algıları da çok olumsuz etkiledi. Türkiye’deki siyasetçilerin ileride, Avrupa’da yaşayan Türk vatandaşlarının anavatan ile bağlantılarını, dini motifleri ön plana çıkarmadan, siyaset ve partizan olmayan, sağduyulu bir tabanda ilerletmesi, anavatanlarına bağlılıklarını bu anlayışla muhafazaya uğraş göstermeleri gerekecek.”
Muhalefet önderlerine “tuzağa düştüler” eleştirisi
Carnegie’nin 39 sayfalık tahlilin son kısmında, seçimlerle birlikte bir siyasi değişim yaşanması halinde Türkiye’nin dış siyasetinin kıymetli bir dönüşüme sahne olacağına vurgu yapılmakla birlikte, birtakım mevzularda soru işaretleri bulunduğuna dikkat çekiliyor.
Analizin, partilerin dış siyaset sözcüleri ile yürütülen söyleşilere dayanılarak yapıldığı, tabiatıyla temel belirleyici öğenin parti başkanlarının dış siyaset mevzularıyla ilgili tercih ve uygulamalarının olacağı, bu mevzuda ise bu etapta kâfi açıklık bulunmadığı belirtiliyor.
Ana muhalefet önderi CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu ve muhalefetteki en büyük ikinci parti olan YETERLİ Parti başkanı Meral Akşener’in dış siyaset hususlarında derinlemesine şahsi tecrübeleri olmadığına, dış siyaset konusunda Avrupalı ya da milletlerarası muhataplarıyla görüşmek üzere nadiren yurtdışına çıkmış olduklarına da dikkat çekilirken, “Dolayısıyla milletlerarası sorunlara ait tavırları da milletlerarası seviyede büyük ölçüde bilinmemektedir” görüşü kaydedildi.
Ayrıca muhalefet önderleri, AKP hükümetinin dış siyasete ait aldatıcı, hasmane telaffuzlarına meydan okuma yüreğini göstermemekle eleştirilirken, “Gerçek şu ki, bu zehirleyici dönüşümün gerçekleşmiş olmasında muhalefet başkanlarının de sorumluluğu var… Çok milliyetçilik ve Batı şüpheciliği tuzağına düştüler” denildi.
Toplumdaki dönüşüm hareket alanını kısıtlayabilir
Rusya’dan S-400’lerin satın alınması kararına karşı çıkmayan muhalefetin, AKP hükümetinin içeride temel özgürlükleri erozyona uğratmak, dış siyasette da Rusya ile yakınlaşmak için, Türkiye’yi Batı ve kıymetleriyle arbedeli bir bölgesel güç olarak resmetmesine de itiraz etmediği hatırlatıldı.
Bunun bedelinin ağır olduğu, bu sürecin Türk halkını, dış dünyaya karşı derin kuşku duyan bir topluma dönüştürdüğü vurgulanarak, şu kıymetlendirme aktarıldı:
“Bu nedenle, siyasi değişim gerçekleşse bile, yeni hükümetin inşa edilmiş bu yapay düşmanlık ortamında faaliyet göstermesi gerekecek ve bu durum muhtemelen dış siyasete tekrar taraf verme konusundaki hareket özgürlüğü kısıtlayacak.”